Avtobiografija Nikanora Grujića - priredio arhim. Ilarion Zeremski [Nikanor Grujić] 1907

Autobiografija je prvobitno izlazila u delovima u Bogoslovskom glasniku, odakle je u knjigu  preštampana. 1907. godine je izašla u zasebnom izdanju, koje je priredio Ilarion Zeremski, arhimandrit i profesor bogoslovije u Karlovcima.

Ova autobiografija, kao što se vidi iz predgovora, pisana je preko zime 1885. i 1886. godine. Grujić, u dubokoj starosti, teško oboleo, napisao ju je na molbu svojih prijatelja i poštovalaca, i namenio je Vladimiru Krasiću, koji je tada priređivao izdanje njegovih književnih dela. Sa neobičnim pamćenjem, koje ga je retko varalo, vladika je opisao svoj dugi i obilno ispunjeni život, počev od svojega rođenja, 1. decembra 1810. godine, pa do 1. decembra 1884. godine, do sedamdeset petog rođendana, na dve godine pred samu smrt.

Grujić opis svoga života nije podelio u glave, te je izdavač, bar u pregledu sadržine, morao sam da podeli na tri dela: Mladost i školovanje Nikanorovo, Monah, đakon i prezviter i Nikanor kao vladika. U prvom delu, koji je najzanimljiviji, Grujić opisuje svoje detinjstvo, prve uspomene, školovanje u rodnom mu mestu Lipovu, u Mohaču, Pečuju i Karlovcima, svoj književan rad, uspehe koje je "Srb - Milutin" imao. Tu se lepo daje videti nacionalno i književno obrazovanje jednog mladog Srbina iz pokolenja koje će ući u život u toku četrdesetih godina, i koje će voditi prvu reč u 1848. godini. Tu su mnogi korisni podaci za istoričara naše književnosti i našeg duhovnog razvitka, i u tome pogledu ova autobiografija je jedan od najkorisnijih dokumenata svoje vrste.

Cela ova autobiografija ima dvostruk interes. Ona daje vrlo korisne podatke za poznavanje života i prirode jednog od naših starijih pisaca koji nije bio bez talenta i koji je u doba pred 1848. i u samoj 1848. mnogo značio; a isto tako ona je vrlo dobar dokumenat za proučavanje duhovne formacije celog jednog naraštaja koji je igrao veliku ulogu u našem istorijskom razvitku. Ako to može da zanima istoričara naše književnosti i ideologije, drugi, veći deo autobiografije, onaj gde se govori o crkveno-političkim borbama, od vrednosti je za istoričara srpske crkve i crkveno-školske autonomije u Karlovačkoj mitropoliji. A ono što ovome delu daje još više važnosti, to je jasan, jedar, mestimično lep jezik kojim je napisano. Sve da u našoj književnosti nije velika oskudica autobiografija i izvora iz prve ruke, ova knjiga, sama po sebi, i nezavisno od svakih drugih obzira, jeste vrlo korisna prinova i nesumnjiv dobitak.

Jovan Skerlić, 1907