Svetostefanski hrisovulj kralja Stefana Uroša II Milutina - Iz staroga saraja iznela na svijet Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu - Vatroslav Jagić (Beč 1890)

Povelja kralja Milutina manastiru Banjska ili Svetostefanska hrisovulja je srednjovekovna povelja koju je srpski kralj Milutin izdao po završetku gradnje svoje grobne zadužbine Manastira Svetog Stefana u Banjskoj. Prepis ove povelje u obliku knjige (načinjen približno kada i izgubljeni originalni svitak), pronađen je 1889. u Starom Saraju u Carigradu, čiji je tekst štampan u dva izdanja u Beogradu u izdanju Ljubomira Kovačevića i Beču u izdanju Vatroslava Jagića 1890. godine.  V. Jagić je napisao i predgovor.

Beogradsko i bečko izdanje. Oba izdanja su gotovo istovremeno objavljena 1890. godine. Oba su rezultat “ekspedicije” mađarskih naučnika, kojima se pridružio i poljski istoričar Jozef Kožinjovski i koji su u istanbulskom arhivu pronašli Povelju. Kožinjovski ju je prepisao i potom ju je srpska Kraljevska akademija objavila, dok je mađarski tim Povelju odneo u Budimpeštu odakle je, posredovanjem diplomate Benjamina Kalaja, prepisana u Beču i objavljena.

Srpski kralj Stefan Uroš II Milutin (1282. – 1321.) je između 1313.--1316. godine podigao zadužbinu kao grobnu crkvu u oblasti Kosovske Mitrovice, u mestu Banjska, posvećenu svetom Stefanu Prvomučeniku. Po završetku granje izdao je povelju u obliku rotulusa sa zlatnim pečatom na kraju, koji je radi veće i bolje upotrebljivosti uskoro ispisan na pergamentu, u formi knjige. Knjiga pored teksta same povelje koja završava se svečanim potpisom kralja Milutina, sadrži i izlaganja kralja Dragutina, Milutinovog brata, i arhiepiskopa Nikodima I. U hrisovulji se detaljno opisuje prostiranje brojnih imanja („vlastelinstva“) koja je kralj Milutin darivao naseljima kraj Ibra, Sitnice, Laba, u Rasu, Hvosnu, Plavu, Budimlju, Zeti i dr. Poveljom su propisane obaveze i privilegije zemljoradnika, stočara i zanatlija prema manastiru Banjska. Nakon Kosovskog boja 1389. godine Turci Osmanlije su poharali Milutinovu zadužbinu i tom prilikom poneli i Povelju, koja od druge polovine XV veka se čuva u Carigradu, u sultanovoj riznici Starog Saraja.

2011. godine u izdanju Službenog glasnika izašlo je novo fototipsko izdanje koje možete videti klikom ovde. Na promociji novog izdanja dr Đorđe Trifunović podsetio je da je jedan od najznačajnijih pisanih spomenika srpske kulture, rukopisni svitak Svetostefanske hrisovulje, prvi put raščitan krajem 19. veka, a potom štampan u dva izdanja u Beogradu i Beču.  - Povelja je gotovo sigurno u originalu bila u formi svitka i prepisana je zarad lakšeg rukovanja, budući da je više puta godišnje javno čitana. Reč je o autentičnom prepisu iz toga vremena u obliku knjige. Pisana je najlepšim srpskim pismom iz 14 veka - rekao je Trifunović.